سفیدکنندگی در نساجی: فرآیند، انواع و مزایا
مقدمه
سفیدکنندگی نساجی، که به آن Bleaching نیز گفته می‌شود، یکی از مراحل اساسی در فرآیند تولید پارچه است. هدف اصلی از سفید کردن پارچه، حذف رنگ طبیعی الیاف است تا آماده مراحل بعدی مانند رنگرزی یا چاپ شود یا به‌سادگی، ظاهری روشن و سفید به دست آید.
مواد نساجی در حالت خام خود «پارچه گریز» (Greige) نامیده می‌شوند. این پارچه‌ها هنوز رنگ طبیعی، بو و انواع ناخالصی‌ها را دارند و برای تولید لباس مناسب نیستند. این مواد نه تنها شامل آلودگی‌های طبیعی، بلکه باقی‌مانده‌های مراحل قبلی مانند کشت و تولید نیز هستند، مانند:
• آفت‌کش‌ها و قارچ‌کش‌ها
• مواد دافع کرم
• عوامل تثبیت‌کننده (Sizing agents)
• روان‌کننده‌ها
فرآیند حذف این ناخالصی‌ها از طریق شستشو و سفیدکنندگی انجام می‌شود.
برای تولید در مقیاس بزرگ، تولیدکنندگان از سیستمی به نام خط سفیدکنندگی مداوم استفاده می‌کنند. در این سیستم، پارچه به کمک غلتک‌های هدایت‌کننده از بخش‌های مختلف عبور می‌کند و همزمان با مواد شیمیایی، حرارت، شستشو و فشرده‌سازی، فرآیند سفیدکنندگی انجام می‌شود. این روش برای پارچه‌های باز (Open-width) و طنابی (Rope-form) کاربرد دارد و در تولید نساجی مدرن بسیار رایج است.
فرآیند سفیدکنندگی نساجی
فرآیند سفیدکنندگی شامل تأثیر شیمیایی برای اکسید یا کاهش رنگدانه‌های طبیعی در پارچه است.
هدف: حذف ناخالصی‌های رنگ و تولید پارچه‌ای سفید یا خنثی از نظر رنگ.
مراحل:
1. شستشو (Scouring): حذف موم و روغن‌ها
2. سفیدکنندگی (Bleaching): تجزیه رنگدانه‌های طبیعی با عوامل سفیدکننده
3. خنثی‌سازی (Neutralization): تنظیم pH پارچه پس از سفیدکنندگی
عوامل سفیدکننده رایج:
• هیدروژن پراکسید (H₂O₂): پرکاربرد برای پنبه
• سدیم هیپوکلریت: برای برخی الیاف مصنوعی
• اوزون (Ozone): گزینه‌ای نوظهور و دوستدار محیط‌زیست
روش‌های کاربرد:
• فرآیند دسته‌ای (Batch) مانند جوش کیر (Kier boiling)
• فرآیند مداوم (Continuous) مانند جعبه J یا Pad-steam
مزایای کلیدی:
• افزایش سفیدی پارچه
• آماده‌سازی برای رنگرزی یکنواخت
• بهبود جذب و نرمی پارچه
انواع سفیدکنندگی نساجی
انواع سفیدکنندگی بر اساس نوع الیاف و نتیجه موردنظر متفاوت است:
1. سفیدکنندگی اکسیداتیو (Oxidative Bleaching):
o استفاده از هیدروژن پراکسید، سدیم هیپوکلریت یا اوزون
o مناسب برای پنبه، کتان و سایر الیاف سلولزی
2. سفیدکنندگی احیاکننده (Reductive Bleaching):
o استفاده از موادی مانند سدیم هیدروسولفیت
o بهترین گزینه برای الیاف مصنوعی مانند پلی‌استر و نایلون
3. سفیدکنندگی دوستدار محیط‌زیست (Eco-Friendly Bleaching):
o استفاده از اوزون یا روش‌های آنزیمی
o کاهش مصرف آب، انرژی و مواد شیمیایی
o مناسب برای تولید پایدار نساجی
4. سفیدکنندگی نوری (Optical Brightening – OBA):
o افزودن عوامل سفیدکننده فلورسنت
o افزایش روشنایی با بازتاب نور آبی
o اغلب همراه با هیدروژن پراکسید برای ظاهر سفیدتر
مزایای سفیدکنندگی در تولید نساجی
• بهبود جذب رنگ: الیاف سفید شده، رنگ را یکنواخت جذب می‌کنند
• زیبایی‌شناسی بهتر: زمینه سفید، شفافیت و شدت رنگ را افزایش می‌دهد
• افزایش ارزش پارچه: پارچه تمیز و روشن، قیمت بهتری دارد
• ضدعفونی: برخی عوامل سفیدکننده، باکتری و قارچ را نیز از بین می‌برند
صنایعی که از سفیدکنندگی بهره می‌برند:
• تولید پوشاک
• منسوجات خانگی (ملحفه، حوله)
• منسوجات پزشکی (گاز، بانداژ)
• پارچه‌های مد و طراحی
جایگزین‌های دوستدار محیط‌زیست در سفیدکنندگی
با افزایش آگاهی زیست‌محیطی، تکنیک‌های سبز سفیدکنندگی محبوب شده‌اند:
• سفیدکنندگی با اوزون:
o استفاده از گاز اوزون در محفظه بسته
o مصرف کمتر آب و انرژی
o بدون باقی‌مانده‌های مضر
• سفیدکنندگی آنزیمی:
o استفاده از آنزیم‌های طبیعی برای تجزیه رنگدانه‌ها
o زیست‌تخریب‌پذیر و کم‌مصرف انرژی
o مناسب برای پنبه ارگانیک و لباس کودک
• سفیدکنندگی دمای پایین:
o کاهش مصرف انرژی
o افزایش طول عمر پارچه و کاهش بار شیمیایی
نکته پایداری: برندها می‌توانند با استفاده از فرآیندهای سبز، گواهی‌های محیط‌زیستی مانند GOTS دریافت کنند.
ایمنی و بهترین شیوه‌ها در سفیدکنندگی نساجی
• استفاده از تجهیزات حفاظت شخصی (PPE) هنگام کار با مواد شیمیایی
• کنترل pH و دما برای جلوگیری از آسیب به پارچه
• خنثی‌سازی فاضلاب قبل از تخلیه
• اتوماسیون فرآیندها برای کاهش خطا و مواجهه با مواد شیمیایی
اقدامات تضمین کیفیت:
• تست شاخص سفیدی
• بررسی باقی‌مانده پراکسید
• پایش سطح pH پس از سفیدکنندگی
نتیجه‌گیری
سفیدکنندگی در نساجی فرآیندی حیاتی است که پارچه‌ها را برای تکمیل با کیفیت، رنگرزی و چاپ آماده می‌کند. انتخاب مناسب عامل سفیدکننده و روش کاربرد، به‌طور مستقیم بر کیفیت محصول، تأثیرات محیط‌زیستی و هزینه‌های تولید اثر می‌گذارد. با حرکت صنعت نساجی به سمت تولید پایدار، آشنایی و استفاده از تکنیک‌های پیشرفته سفیدکنندگی ضروری است.
منبع:
www.texauxchemicals.com
همکاری با آرمان شیمی افروز
شرکت آرمان شیمی افروز با سابقه‌ای درخشان در تأمین و تولید مواد شیمیایی تخصصی نساجی، آماده ارائه خدمات مشاوره‌ای، تأمین فرمولاسیون، و ارسال نمونه به تولیدکنندگان و پژوهشگران این صنعت است.
📞 برای دریافت اطلاعات بیشتر و سفارش نمونه، با ما تماس بگیرید.