در فرایند رنگرزی پارچه‌هایی مانند پلی‌استر به دلیل حرکت و
مهاجرت رنگزا مشکلات زیادی از جمله نایکنواختی در رنگ ایجاد میشود. حرکت ذرات
رنگ در طول عملیات رنگرزی به طور کلی "مهاجرت" نامیده میشود و دلیل
اصلی برخی از عیوب رنگرزی مانند اختلاف رنگی بین حاشیه و وسط پارچه(listing) و متفاوت شدن
رنگ رو و پشت پارچه(two-sided effect)، همین اتفاق است. از این رو برای مقابله با این مشکل از مواد ضد
مهاجرت مختلف (طبیعی و مصنوعی) استفاده میشود.
مشکلاتی که حین رنگرزی بدلیل مهاجرت رنگ ایجاد می‌شوند
عبارتند از:
• تغییر ته رنگ
• افت قدرت رنگی
• تغییر استحکام کششی
• تغییر ثبات شستشویی
• کاهش ثبات سایشی
وجود همه‌ی این مشکلات در فرایند رنگرزی پلی‌استر، باعث شده
تا صنعتگران رنگرزی مجبور به خرید مواد ضد مهاجرت شوند.
پدیدۀ مهاجرت رنگ در پارچه‌ها دو مرحله کلی دارد، اول حرکت
ذرات رنگ به سطح الیاف در طول فرآیند خشک کردن و دوم حرکت تک تک مولکول‌های رنگ به
داخل الیاف در طول تثبیت حرارتی.
رابطه بین مکانیسم خشک شدن پس از پد کردن محلول رنگ روی
پارچه و پدیده مهاجرت ذرات رنگ به سطح پارچه به صورت زیر در نظر گرفته میشود:
• ابتدا آب سطح پارچه توسط
حرارت تبخیر شده و در نتیجه محتوای آب سطح پارچه کاهش می‌یابد.
• تفاوت میزان آب بین سطح و
داخل پارچه، باعث مویینگی و حرکت آب از داخل به سطح میشود. ذرات رنگی موجود در آب
نیز همراه با آب به سطح می‌آیند.
• آب با رسیدن به سطح شروع به
تبخیر شدن می‌کند، اما ذرات رنگی باقی مانده و روی سطح پارچه تجمع می‌کنند و این چرخه
مدام تکرار میشود.
• برخی از بخارات تولید شده در
نزدیکی سطح پارچه در نتیجه اختلاف فشار بخار در هوا بخش می‌شوند، بقیه بخارات به
داخل پارچه بازگشته و گرما را به سرعت به داخل پارچه منتقل می‌کنند.
• این بخارات بارها به داخل
پارچه رفته و به سطح برمی‌گردند.
• در نهایت پس از خشک شدن، حرکت
آب از داخل پارچه به سطح به پایان می‌رسد و فشار بخار روی سطح شروع به کم شدن می‌کند.
در این مرحله انتقال گرما به داخل توسط الیاف پارچه کنترل میشود و بخارات دیگر
نقشی ندارند. از این رو دمای داخلی پارچه کاهش می‌یابد. برای رسیدن به این شرایط
دمای سطح پارچه به سرعت افزایش یافته و فرایند خشک شدن صورت می‌گیرد.
سرعت هوا، دما، رطوبت، خشک شدن با مادون قرمز، میزان برداشت(pick up) و مواد ضد
مهاجرت عواملی هستند که با آنها می‌توان پدیده مهاجرت را کنترل کرد.
مهاجرت رنگ‌ها تا حد زیادی تحت تأثیر نوع ضد مهاجرت مصرفی و
مقدار اعمال شده است. ضد مهاجرت‌های رایج، آلجینات سدیم و غلظت دهنده‌های مصنوعی
مانند وینیل استات یا ترکیبات اکریلیک اسید هستند. غلظت دهنده‌های مصنوعی اثر
بازدارندگی ضعیف‌تری نسبت به آلجینات سدیم دارند اما از سوی دیگر، به دلیل اثر
چسبندگی بهتر رنگزا روی پلی‌استر، عموماً نتایج مطلوب‌تری در ظاهر رنگرزی ایجاد می‌کنند،
اما برخلاف آلجینات سدیم دوستدار محیط زیست نیستند. بازدارنده‌های مصنوعی باعث سفت
و خشک شدن پارچه نمی‌شوند، در حالی که آلیجینات سدیم تا حدی زیردست پارچه را خشک
می‌کند. علاوه بر این، مواد ضد مهاجرت مصنوعی بر استحکام کششی پارچه تأثیر می‌گذارند،
در حالی که بازدارنده‌های طبیعی روی استحکام پارچه تأثیری ندارند. از آنجایی که جزء
سلولزی آلجینات سدیم نسبت به بازدارنده‌های بر پایه اکریلیک، تمایل جذبی بیشتری به
رنگزا دارند، قدرت بازدارنده‌های مهاجرت طبیعی ببیشتر از مهارکننده‌های مصنوعی است.
با این وجود هیچ یک از مواد ضد مهاجرت تاثیری بر ثبات شستشویی نمی‌گذارند، زیرا
نقشی در تثبیت رنگزا ندارند.
ترجمه: دپارتمان نساجی آرمان شیمی افروز
منبع: مقاله
"COMPARISON OF NATURAL AND SYNTHETIC ANTI
MIGRANTS IN CONTINUOUS DYEING OF 100% POLYESTER."