1-1 مقدمه
امروزه با پیشرفت علم و ظهور فناوریهای نوین،منسوجات با دارا بودن خواصی چون سبکی، انعطافپذیری و استحکام بالا علاوه برکاربردهای رایج به عنوان پوشاک، در صنایع مختلفی همچون پزشکی، کشاورزی، صنایع هوایی، دریایی و غیره مورد استفاده قرار میگیرند. به طور کلی منسوجات دارای محدودۀ وسیعی از کاربردها در مصارف پزشکی هستند. از جملۀ این کاربردها میتوان به پانسمان جراحات(گازهای استریل و تنظیفها)، تولیدات بهداشتی همچون ملحفه و گان[2]،وسایل کمک کننده که جایگزین فعالیتهای طبیعی بدن میشوند( مانند کلیه، کبد و ریه مصنوعی) و انواع کاشتنیها مانند مفاصل مصنوعی، عروق پیوندی و غیره اشاره نمود.شکل1-1 رایج ترین کاربردهای پزشکی منسوجات را نشان میدهد. در چند دهۀ اخیر انقلابی در استفاده از منسوجات پزشکی به وقوع پیوسته که در نتیجۀ آن کاربرده الیاف و داربست های لیفی در مهندسی بافت بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
شکل1-1: انواع کاربرد منسوجات پزشکی
2-1 تاریخچه
در طول تاریخ آسیبها، بیماریها و نقصهای مادرزادی همواره جزئی از زندگی بشر را تشکیل داده است. اگر بخشهای آسیب دیده قابلیت ترمیم کامل را داشتند، بسیاری از تراژدیها بوجود نمیآمدند.
تاریخچۀ استفاده از منسوجات در درمان زخمها به تاریخ تمدن بشری برمیگردد. استفاده از منسوجاتی چون تنظیف و گاز همواره یکی ازروشهای زخمبندی به شمار میرفته است. استفاده از مواد یا تجهیزات دیگر به عنوان جایگزینهای دائمی یا موقتی نیز با سن تمدن بشریت ارتباط دارد. باید توجه داشت که اکثر پیشرفتهای علم پزشکی همانند بسیاری از علوم، در زمان جنگها و درگیریها رویداده است. به گونهای که استفاده از یک میلۀ فلزی یا چوبی به جای پای از دست رفتۀسربازان و یا استفاده از آتلهای چوبی برای درمان شکستگیها یکی از نمودهای کاربرد تجهیزات درمانی موقت یا دائمی برای جایگزینی و ترمیم بافت آسیب دیده به شمار میرفت.
تا صد سال اخیر استفاده از منسوجات پزشکی تنها محدود به کاربردهای بهبود زخم (پانسمانها و غیره)، تهیۀ ملحفهها و لباسهای جراحی بود اما با پیشرفت علم پزشکی و اطلاع از ساختار فیزیکی بافتهای مختلف بدن،محققان به شباهت ساختار این بافتها با الیاف نساجی و امکان ایجاد بافت مصنوعی توسط منسوجات پی بردند. از این رو تلاشهای فراوانی در تهیه و شبیهسازی بافتهای بدن توسط منسوجات صورت پذیرفت.
3-1 تعریف منسوجات پزشکی
منظور از منسوجات پزشکی کلیۀ منسوجات به کار رفته در زمینههای بهداشتی و درمانی در بازار عمومی و نیز اختصاصی پزشکی است.
استفاده از منسوجات در عرصههای پزشکی به دلیل دارابودن خواصی نظیر نرمی، تخلخل، سبکی، انعطاف پذیری، جذب و غیره است. از جمله کاربردهای متداول این منسوجات میتوان به گاز و بانداژهای جراحی، نخ بخیه، لباسهای جراحی، دستمالهای بهداشتی نظافتی، آتل، پروتز، ماسکهای تنفسی و... اشاره کرد.
منسوجات پزشکی پیشرفته به دلیل گسترش عمده در زمینههایی مانند ترمیم زخم و رهایش دارو، بانداژها و محصولات تحت فشار ، منسوجات قابل کاشت و همچنین تجهیزات پزشکی و تولید منسوجات هوشمند، به طور قابل توجهی در حال توسعه هستند. جامعۀ امروزی دستخوش تغییراتی مانند افزایش جمعیت، تلاش برای افزایش طول عمر افراد، شرایط مختلف و خطرات ناشی از فعالیت و تمدن بشری از جمله حوادث حمل و نقل، مواد شیمیایی، آتش سوزی، سرما، بیماری قرار گرفته است. چنین عواملی تقاضای منسوجات پزشکی را افزایش میدهد .بنابراین چندین کار تحقیقاتی درمورد منسوجات پزشکی و پلیمرها در سراسر جهان در جریان است.
4-1 طبقهبندی منسوجات پزشکی
· مواد مانع(برای کنترل عفونت)
· بانداژها
· منسوجات زخمبندی
· منسوجات بهداشتی محافظتی
· مواد قابل کاشت (بخیه ، ربات ، مفصل و غیره)
· دستگاه های حیاتی(مانند قلب، کلیه و غیره)
شکل 1-2: نمونه منسوجات پزشکی غیر قابل پیوند
شکل 1-3: رگ مصنوعی از جنس پلی اتیلن ترفتالات
شکل 1-4 : پیوند آئورت با استفاده از گرفت مصنوعی داکرون
· زیست سازگاری
· مقاومت خوب دربرابر مواد قلیایی ، اسیدها و میکرو ارگانیسمها
· خواص مکانیکی مطلوب( استحکام، الاستیسیته و دوام)
· قابلیت استریل شدن بدون ایجاد تغییر در خواص فیزیکی و شیمیایی
· خواص جذبی /دفعی
· نفوذ پذیری هوا
· سمی نباشد
· ایجاد حساسیت نکند
الیاف طبیعی: پنبه، ابریشم، ویسکوز ریون، کلاژن،آلجینات، کیتین و کیتوسان
الیاف مصنوعی: پلیاستر، نایلون، پلی تترا فلوئوراتیلن، پلیپروپیلن و کربن
الیاف | کاربرد در زمینۀ پزشکی |
پنبه | گان و روپوش های پزشکی، ملحفه، روکش بالش و تخت، جوراب های جراحی،پدهای جاذب،گاز جراحی،بانداژ،لائی، چسب زخم |
ویسکوز | کلاه و ماسک پزشکی، دستمالهای مخصوص تمیزکاری، پدهای جاذب،گاز جراحی،بانداژ،لائی، چسب زخم |
پلیاستر | گان، ماسک، پردههای پوشاننده اتاق عمل، پتو، جورابهای جراحی |
پلیآمید | جورابهای جراحی، پدهای جاذب |
پلیپروپیلن | لباسهای محافظ، چسب زخم |
پلیاتیلن | کاورهای جراحی، پرده،چسب زخم، ایمپلنتهای ارتوپدی، مفصل و غضروفهای مصنوعی، تاندون های مصنوعی |
شیشه | کلاه، ماسک، گچ، چسب زخم |
الیاف الاستومریک | جورابهای جراحی، بانداژ |
کیتین | پوست مصنوعی، پوشش زخم |
آلجینات | پوشش زخم، داربست های پزشکی |
کلاژن | پوشش زخم، داربست پزشکی، نخ بخیه، قرنیۀ مصنوعی |
7-1 روشهای تولید منسوجات پزشکی
· بافندگی تاری پودی : بانداژهای سادۀ کشسان یا غیرکشسان، پیوندهای عروقی، گاز
پانسمان، لباس های جراحی و غیره
· بافندگی حلقوی: بانداژ با قابلیت نگهدارندگی بالا، پیوند عروقی و غیره
· بریدینگ: بخیههای جاذب و غیر جاذب، تاندون مصنوعی ، رباط مصنوعی و غیره
· بی بافت: بانداژ،نوار جراحی، باندهای ارتوپدی، پد جاذب، ماسکهای جراحی، کلاه و غیره
در بین این چهار تکنیک، بیبافتها اکنون بسیار مورد توجه قرار گرفتهاند زیرا قابلیت تولید محصولی یکبار مصرف و مقرون به صرفه را دارند و میتوانند جایگزین منسوجات پزشکی حلقوی و تاریپودی شوند. هرچندکه ما در این حوزه آشنایی کمتری نسبت به منسوجات بافته شده داریم. اکنون تعداد کمی از کارخانهها در حوزۀ بیبافت فعالیت میکنند اگر بتوانیم به اندازۀ کافی کارخانۀبیبافت در کشور راه اندازی کنیم پیشرفت چشمگیری در منسوجات پزشکی خواهیم داشت.
8-1 نتیجهگیری
اهمیت و تقاضای منسوجات پزشکی به دلیل رابطۀ نزدیک با سلامت و بهداشت افراد بسیارزیاد است این امر منجر به توسعۀ تکنولوژی های جدید و بهبود بازار این منسوجات به منظور کمک به بیماران و تسریع روند بهبودی شده است. برای دستیابی به محصولات کارآمد میبایست تمرکز خود را علاوه بر توسعۀ فناوری های جدید بر قیمت محصولات نیز قراردهیم.
مرجع: Textilelearner.com
Textileschool.com
ترجمه: دپارتمان نساجی آرمان شیمی افروز