در مطالب قبل دربارۀ چند روش تکمیلی معمول در فرایند تولید منسوجات صحبت کردیم در این پست نیز به ادامۀ روش های تکمیلی می­‌پردازیم.

تکمیل ضد چروک[1]

برای ایجاد اثر ضد چروک معمولاً می‌توان از ملامین فرمالدهید ، اوره فرمالدهید و دی متیلول دی هیدروکسی اتیلن اوره (DMDHEU) ، بوتان تترا کربوکسیلیک اسید (BTCA) و غیره استفاده کرد. در دمای بسیار بالا، این مواد با سلولز واکنش داده و اثر ضد چروک دائمی ایجاد می­‌شود.

روش معمول پد کردن با DMDHEUو کاتالیست: خشک کردن تحت دمای 90-100 درجۀ سانتی گراد به مدت 5 دقیقه- پخت در دمای 140-150 درجۀ سانتی گراد به مدت 3-5 دقیقه

از روش زیر می­‌توان استفاده کرد:

DMDHEU: 75 گرم بر لیتر

پلی وینیل استات: 20 گرم بر لیتر

آمونیوم سولفات یا منیزیم کلراید: 10 گرم بر لیتر

سدیم پربورات: 0.3 گرم بر لیتر

پارچه با محلول فوق آغشته و پد شده، سپس تحت دمای 100 درجۀ سانتیگراد خشک و در دمای 160 درجۀ سانتیگراد به مدت 3 دقیقه عملیات پخت انجام می­‌شود. عملیات پخت می‌­تواند در استنتر یا محفظۀ پخت انجام شود.

تکمیل ضد الکتریسیته ساکن

الکتریسیتۀ ساکن در منسوجات بی بافت تولید شده از الیاف مصنوعی، به دلیل عدم وجود رطوبت بازیافته و رسانایی بوجود می‌آید. الکتریسیتۀ ساکن می‌­تواند باعث ایجاد مشکلاتی از قبیل درگیری و کشیدگی در حین فرایند ، چسبیدن لباس به بدن ، تخلیۀ خطرناک الکتریسیتۀ ساکن در اتمسفرهای منفجره و تمایل به جذب گرد و غبار موجود در هوا در حین فرایند و استفادۀ نهایی از منسوج، شود.

آنتی استاتیک ها به سه روش اساسی کار می­کنند. این مواد باعث بهبود رسانایی الیاف شده، سطح الیاف را با لایه‌ای نازک از موادی که قابلیت جذب رطوبت را دارند، می‌­پوشانند و پارچه را به گونه ای تکمیل می‌­کنند که ،بار مخالف بار سطحی الیاف روی پارچه جمع شده و درنتیجه الکتریسیته ساکن خنثی شود. مواد ضد الکتریسیته ساکن می­‌توانند پایدار یا غیرپایدار باشند.

نمونه‌­ای از مواد آنتی استاتیک بادوام، بخار فلزات ته نشین شده، کربن فعال یا ذرات فلزی به کار برده شده در بیندرها، پلی‌­آمین­ ها، آمین های پلی اتوکسیله، نمک­‌های آمونیوم و نمک­‌های کربوکسیلیک هستند. آنتی استاتیک‌­های با اثر موقت یا ناپایدار معمولاً از نمک‌های غیر آلی یا آلی یا مواد آلی جاذب رطوبت تشکیل شده‌­اند. نمونه­‌هایی از نمک های آمونیوم چهارظرفیتی، ایمیدازول ها (imidazoles) و آمیدهای چرب هستند که جزء کاتیون ها محسوب می‌شوند. مواد آنتی استاتیک آنیونی شامل استرهای فسفات، سولفونات ها، سولفات ها و فسفونات ها می­‌شوند. گلیکول ها، اسیدهای چرب اتوکسیله، الکل های چرب اتوکسیله و استر اسیدهای چرب سوربیتان، نمونه هایی از مواد آنتی استاتیک غیریونی هستند.

تکمیل ضدمیکروب

این مواد به منظور کنترل مقدار باکتری ها ، قارچ ها ، جلبک ها و ویروس های موجود در بستر منسوجات استفاده می­‌شوند. این روش تکمیلی معمولاً از تخریب بیولوژیکی منسوج یا رشد ارگانیسم های نامطلوب جلوگیری می‌­کند.

موادی که برای تکمیل ضدمیکروبی استفاده می­‌شوند به شکل گسترده‌ای طبقه بندی می‌­شوند، اما عموما یا ثابت هستند یا قابل شستشو. مواد ضد میکروب ثابت،پایدار هستند اما مواد تکمیلی قابل شستشو ممکن است از طریق مهاجرت، حلالیت یا ساییدگی به محیط اطراف منتقل شوند. یک لیست کلی از موادی که برای تکمیل ضدمیکروبی منسوجات استفاده می­‌شوند عبارت است از: الکل ها مانند ایزوپروپانول و پروپیلن گلیکول، هالوژن هایی از قبیل کلر، هیپوکلریت،ید، ان کلرامین و هگزاکلروفرن، فلزاتی مانند نیترات جیوه، کلریت جیوه و کلریت قلع، پراکسیدهای مختلف، ترکیبات آمونیوم چهار تایی فنل، مشتقات روغن کاج، آلدهیدها و استرهای اسید فسفریک. برای جلوگیری از غیرفعال شدن، از بین رفتن دوام و یا پوشانده شدن مواد فعال با سایر مواد، باید در استفاده از این ترکیبات دقت کرد.

مواد روان کننده[2]

عوامل روان‌کننده یا لیز کننده معمولا به عنوان عوامل کمکی به منظور بهبود قابلیت کشش و فرایندپذیری منسوجات بی‌­بافت به کار برده می­‌شوند. این مواد همچنین برای بهبود فرایندهای خیاطی ، لحاف دوزی، موکت ­بافی یا سایر فرایندهایی که با نفوذ سوزن به داخل پارچه انجام می‌­شود، استفاده می­‌شوند. روان کننده­‌ها تاثیری همانند نرم­کن­‌ها دارند، با این تفاوت که اصطکاک الیاف را به طور ویژه­‌ای کاهش می‌‌­دهند. مواد شیمیایی رایج شامل روغن­‌های سولفونات، امولسیون­‌های روغن، سیلیکون­‌ها، استرها، دیسپرسیون پلی اتیلن و صابون­‌های اسید چرب هستند. از مواد سطح فعال نیز ممکن است استفاده شود. باید توجه شود که این فرایند می­‌بایست به گونه‌­ای انجام شود که کاهش استحکام بیش از حد منسوج اتفاق نیفتد.

تکمیل با استفاده از مواد جاذب اشعۀ فرابنفش و تثبیت کنند­ه های پلیمری

نورفرا بنفش می­‌تواند آسیب‌­های زیادی به پلیمرها برساند که منجر به تجزیۀ نوری، زرد شدن، کاهش استحکام  و محو شدن رنگ‌­ها شود. این آسیب به طور کلی به دلیل تشکیل رادیکال­‌های آزاد مخرب در پلیمر است. این فرایند تکمیل می­‌تواند با ایجاد پوششی بر الیاف، جذب نور فرابنفش یا سردکردن سریع رادیکال­‌های آزاد از منسوج محافظت کند. سه دستۀ اصلی محصولات مورد استفاده عبارتند از: بنزوتریازول­‌های جایگزین، بنزوفنون­‌ها که جاذب اشعه ماورا بنفش هستند و آمین‌­های بازدارنده که عامل واکنش دهندۀ رادیکال­‌های آزاد هستند. از این مواد می­‌توان در حمام رنگ استفاده کرد یا اینکه آن­‌ها را به پلیمرها اضافه کرد.

بایندرهای ترموپلاستیک، رزین و پلیمرهای امولسیونی

بایندرها و رزین ها به طور گسترده­‌ای در تکمیل منسوجات بی‌­بافت به منظور ایجاد استحکام، کنترل سختی، افزودن قابلیت شکل­ پذیری یا قابلیت پلیسه­ کاری ، قابلیت پایدار مقاومت در برابر شعله، رنگ ، کاهش پرزها و کنترل جمع شدگی استفاده می­‌شوند. این مواد در معرض گرما، نرم شده و با خنک کردن به حالت اولیۀ خود باز می­‌گردند از این رو قابلیت کنترل و تنظیم دارند. به پلیمرهای امولسیونی لاتکس نیز گفته می­‌شود. عموما بایندرها، رزین­‌ها و پلیمرها شامل اکریلیک، pvc، پلی اکریلیک اسید، یورتان ها، نشاسته، وینیل استات و غیره هستند.

رزین‌های حرارتی و عوامل ایجادکنندۀ اتصال عرضی[3]

این مواد برای تولید منسوجات مقاوم در برابر چروک یا منسوجات با اتوی همیشگی، استفاده می­‌شوند. همچنین برای اتصال عرضی سلولز به منظور مقاومت در برابر چروک شدن، بایندرها یا ایجادکننده­‌های اتصال عرضی، برای دوام شستشو و مقاومت در برابر حلال نیز کاربرد دارند. این تکنولوژی بر اساس قابلیت فرمالدهید در واکنش با رزین ­های سلولزی و نیتروژن است. مهم­ترین نوع رزین­‌ها شامل: ملامین فرمالدهید ، اوره فرمالدهید و دی متیل اتیلن اوره است. این واکنش معمولاً توسط اسیدهایی مانند اسیدهای لوری برونشتد (Lowry-Bronsted) یا اسیدهای لوویس (Lewis)کاتالیز می­‌شود. این روش مشکلانی از قبیل تولید فرمالدهید، از دست دادن کشش ، تغییر رنگ و بوی آمین دارد.

تکمیل نرم­ کردن منسوجات[4]

برای ایجاد نرمی، لطافت و انعطاف پذیری، استفاده از عوامل نرم‌­کننده ضروری است.نرمکن­‌ها بر اساس ماهیت یونی به صورت زیر دسته بندی می­‌شوند.

نرم کننده­‌های آنیونی

نرم کننده­‌های کاتیونی

نرم کننده­‌های آمفوتریک

نرم کننده­‌های غیریونی

نرم کننده­‌های کاتیونی بیشترین کاربرد را دارند زیرا اکثر منسوجات ماهیت آنیونی دارند، بنابراین کشش مناسبی بین نرم­ کننده‌­های کاتیونی و الیاف نساجی ایجاد می­‌شود.

در انجام این تکمیل می­‌توان از دستورالعمل زیر استفاده کرد:

باسوسافتBasosoft)) 8 کیلوگرم

گلیسیرین ۱ کیلوگرم

آب در صورت نیاز

سرعت دستگاه استنتر ۴۵ تا ۶۰ متر در دقیقه

دما در اتاقک های مختلف استنتر m/c

تکمیل سفت و سخت کردن منسوجات[5]

برای ایجاد زیردست سفت و سخت، استفاده از عوامل نرمکن ضروری است. برای تکمیل سخت کردن می­‌توان از مواد زیر استفاده کرد:

نشاسته یا نشاستۀ اصلاح شده

پلی وینیل استات PVA

امولسیون پلی اتیلن

دستورالعمل:

مرجع: www.textileschool.com

ترجمه: دپارتمان نساجی آرمان شیمی افروز