فرآیند و روش‌های رنگرزی منسوجات
Textile dyeing Process
and methods
رنگرزی چیست؟
فرآیند اعمال و نفوذ رنگ به تودۀ الیاف، نخ یا پارچه،
رنگرزی نامیده می‌شود که در این فرآیند ممکن است رنگزا به صورت کامل یا جزئی داخل
الیاف نفوذ کند. فرآیند رنگرزی عموماً تحت تاثیر سه عامل نوع رنگزا، جنس منسوج و شرایط
رنگرزی است.
فرآیند رنگرزی در نساجی چند مرحله دارد؟
برای اینکه الیاف منسوج رنگ شوند، ابتداً باید در یک
محلول آبی که به آن حمام رنگ گفته می‌شود قرار بگیرند. فرآیند رنگرزی منسوجات در
اغلب روش‌ها متفاوت است اما همه روش‌ها
سه مرحله اصلی دارند وکلیات و نکاتی که باید رعایت شود، در تمامی آن‌ها یکسان است.
این سه
مرحله عبارت است از:
۱. اتصال مولکول های رنگزا به سطح الیاف
2. نفوذ رنگزا به فضاهای بین مولکولی و انتشار آن داخل لیف
3. جهت
گیری و تثبیت رنگزا در امتداد مولکول‌های
زنجیرۀ پلیمری
رنگ‌هایی که در نساجی برای رنگرزی به کار برده می‌شوند،
باید به الیاف میل جذبی داشته باشند. از این رو،
به محض اینکه الیاف در حمام رنگ غوطه ور می‌شوند، رنگزا به سطح لیف جذب شده و به
داخل آن نفوذ می‌کند. به سرعت نفوذ رنگزا به داخل لیف اصطلاحاً «نرخ رنگرزی» گفته
می‌شود. نرخ رنگرزی به شرایط حمام رنگ یعنی غلظت رنگزا، دما و حضور یا عدم حضور الکترولیت
وابسته است. علاوه
بر این، نسبت محلول به ماده (L:G) نیز بر سرعت رنگرزی
موثراست، به گونه‌ای که با کاهش این نسبت، سرعت کاهش می‌یابد.
انواع رنگزاهای پرمصرف نساجی کدامند؟
رنگزاهای مصرفی در نساجی بسیار متنوع هستند، ما در اینجا
به 6 دسته پرمصرف اشاره می‌کنیم. رنگزاهای اسیدی عمدتاً
به صورت مستقیم برای رنگرزی پشم، ابریشم و نایلون مورد استفاده قرار می‌گیرند. رنگزاهای دندانه‌ای نیز برای الیاف پشم یا ابریشم
استفاده می‌شوند، اما برای ایجاد میل جذبی نسبت به منسوج مورد استفاده، باید از
مواد شیمیایی مانند نمک استفاده کرد. رنگزاهای خمی تمایل
جذبی بالایی به الیاف سلولزی دارند. این رنگزاها در آب نامحلول هستند و با استفاده
از هیدروسولفیت سدیم قلیایی به ترکیبات بی رنگ محلول تبدیل می‌شوند. این ترکیبات
بی رنگ پس از جذب، در معرض هوا اکسیده شده و به رنگزای نامحلول تبدیل می‌شود. به
همین دلیل رنگزاهای خمی ثبات شستشویی بالایی دارند. رنگزاهای
مستقیم ساده‌ترین روش رنگرزی را برای الیاف سلولزی فراهم کرده‌اند. این
رنگزاها در حمام رنگرزی خنثی یا کمی قلیایی در حضور نمک به کار می‌روند. رنگزاهای
دیسپرس رنگزاهای
نا محلول هستند که به صورت سوسپانسیون برای رنگرزی الیاف
آب گریز مانند پلی استر، نایلون و استات سلولز استفاده می‌شوند. رنگزاهای راکتیو از اهمیت
قابل توجهی برای الیاف سلولزی به تنهایی یا مخلوط با دیگر الیاف برخوردارند و ثبات
رنگ بالایی دارند. امروزه این نوع رنگینه ها تنوع زیادی در بازار دارند.
کدام روش‌های رنگرزی پرکاربردند؟
۱) رنگرزی
چله ای(Beam Dyeing): در
این روش نخ قبل از ورود به مرحله بافت، رنگ می‌شود. نخ را به دور یک چله مشبک پیچیده
و رنگزا را از وسط چله پمپ می‌کنند. رنگزا از طریق سوراخ‌ها به نخ رسیده و پس از زمان دادن
از رنگ اشباع می‌شود.
2) رنگرزی
به روش ژیگر(Jig Dyeing): در
این روش، رمق کشی به واسطه مخزن حمام رنگ روباز انجام می‌شود. منسوج با عبور از
حمام رنگ تیره از یک غلتک به غلتک دیگر منتقل می‌شود تا شید رنگی مورد نظر به دست
آید.
3) رنگرزی
متقاطع(Cross Dyeing) : این روش یکی
از محبوب‌ترین روش‌های رنگرزی در دنیا است. در این روش شما می‌توانید با استفاده
از یک حمام رنگ، اثراتی متنوع را بر روی پارچه پیاده‌سازی کنید. رنگرزی متقاطع به
شما این امکان را می‌دهد تا صرفا بخشی از پارچه را رنگ کرده و بخشی را بدون رنگ
باقی بگذارید. فرآیند رنگرزی منسوجات در این روش یکسان با باقی روش‌ها است اما نتیجه
حاصله می‌تواند جدید باشد.
4) رنگرزی
به روش محلول :(Solution Dyeing) به
این روش، رنگرزی پلیمری یا رنگرزی ریسندگی نیز گفته می‌شود. در این روش رنگدانه‌ها
قبل از ریسندگی الیاف، به مذاب
پلیمری اضافه می‌شوند. از
آنجایی که رنگ در داخل پلیمر محبوس شده، فیلامنت رنگی تولید می‌شود. این روش
رنگرزی سریع و تمیز است و الیاف رنگی براق و شفاف به نظر می‌رسند.
5) رنگرزی
عدلی(Bale Dyeing): یکی از بهترین روش‌ها برای رنگرزی با قیمت پایین و به صورت
ارزان، روش عدلی است. این روش نیازی به تمیز کردن یا صمغ‌گیری نداشته و صرفا با
استفاده از حمام آب سرد، می‌توان این نوع رنگرزی را انجام داد.
6) رنگرزی
باتیک(Batik Dyeing) : یکی از قدیمی‌ترین روش‌ها برای
رنگرزی روش باتیک است که امروزه، استفادۀ زیادی از آن نمی‌شود. در این روش بخش‌هایی
از پارچه را با موم می‌پوشانند و بخش‌های آزاد پارچه، رنگرزی می‌شود. این مرحله
چند بار تکرار شده و شما حتی می‌توانید یک پارچه را به چند رنگ مختلف رنگرزی کنید.
7) رنگرزی
به روش مداوم(Chain Dyeing) : زمانی که رنگ و پارچه مقاومت
کمی داشته باشند، از این روش استفاده می‌شود. در این نوع رنگرزی چندین برش یا تکه
از مواد به صورت سر به سر و موقت به هم دوخته می‌شوند و به صورت یک زنجیره پیوسته
از داخل رنگ عبور داده می‌شوند. این روش برای تولیدات انبوه قابل استفاده است.
8) رنگرزی طاقه‌ای :(Piece Dyeing) رنگرزی
پارچه به صورت طاقه یا توپ‌های پارچه، رنگرزی طاقه‌ای نامیده می‌شود. پارچه‌های
سرژه آبی رنگ یا ارگاندی سبز رنگ به این روش رنگرزی می‌شوند.
9) رنگرزی
تصادفی (Random Dyeing): یکی
از روش‌های دیگری که امروزه محبوب است و استفاده زیادی از آن می‌شود، روش تصادفی است.
این روش به گونه‌ای است که تنها بخش‌های خاصی از نخ رنگ می‌شود و شما می‌توانید به
انتخاب خود، تکه‌های خاصی از نخ را به رنگزا آغشته کنید.
سه روش مختلف برای انجام این روش وجود دارد: در روش اول
کلاف‌های درهم پیچیده به صورت تکه‌ای رنگ می‌شوند. روش دوم برای نخ‌های باز شده
مورد استفاده قرار می‌گیرد و شما می‌توانید با پهن کردن نخ روی سطح، اقدام به
رنگرزی آن کنید. آخرین روش در روش‌های
رنگرزی منسوجات به صورت تصادفی، نخ‌ها دور دوک‌هایی
با منافذ مشخص پیچیده می‌شوند و رنگ از این منافذ به داخل رفته و بخش‌هایی از نخ
رنگ می‌شود.
10) رنگرزی نخ(Yarn dyed) : در
این روش، نخ‌ها قبل از بافته شدن و یا پس از ریسندگی رنگ می‌شوند. در این حالت به
منظور رمق کشی نخ، باید به صورت کامل یا جزئی در حمام رنگ غوطه ور شود.
منبع: nasaji.com