به چه رنگ‌هایی، رنگ‌های اسیدی می‌گوییم؟

رنگ‌های اسیدی عمدتاً شامل نمک‌های سولفوریک یا کربوکسیلیک اسید هستند و اساساً از داخل حمامی اسیدی به کار برده می‌شوند، از این رو «رنگ اسیدی» نامیده می‌شوند.

طبقه بندی رنگ های اسیدی

بر اساس ماهیت شیمیایی، رنگ اسیدی را می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:

• مونوآزو و بیسازو

• نیترو

• نیتروزو

• تری فنیل متان

• زانتن

• آذین

• کینولین

• کتونیمین

• آنتراکینون

• فتالوسیانین

برای رنگهای آزو به خاطر داشته باشید که:

• در صورت داشتن وزن مولکولی بیشتر، میل جذبی رنگ افزایش می‌یابد

• اگر تعداد گروه سولفونات در هر مولکول رنگ کاهش یابد، میل جذبی افزایش خواهد یافت.

طبقه بندی رنگ‌های اسیدی بر اساس ویژگی‌های رنگرزی:

بر اساس ویژگی های رنگرزی (رنگرزی پشم) رنگ اسیدی را می‌توان به موارد زیر طبقه بندی کرد:

1. رنگ‌های اسیدی یکنواخت شونده(Levelling acid dye)

2. رنگ‌های اسیدی پایدار (Fast acid dye)

3. رنگ‌های اسیدی میلینگ (Milling acid dye)

4. رنگ‌های اسیدی سوپر میلینگ( Super milling acid dye)

پارامترهای تاثیرگذار در رنگرزی اسیدی

رنگ‌های مختلف نیاز به استفاده و کنترل پارامترهای مختلفی نیز دارند. این پارامترها باید حین رنگرزی در سطح بهینه حفظ شوند تا نتیجه رنگرزی رضایت بخش باشد. برای رنگرزی با رنگ‌های اسیدی، 3 پارامتر زیر از اهمیت بالایی برخوردار هستند.

1. اثر الکترولیت:

الکترولیت ها در رنگرزی اسیدی به عنوان عامل یکنواخت یا کند کننده عمل می‌کنند. به دلیل ماهیت الکتریکی مخالف رنگ و الیاف، نرخ برداشت و جذب رنگ در رنگرزی اسیدی سریع‌تر است.

الکترولیت ها با ایجاد یک پیوند موقت با رنگ یا الیاف ، سرعت اولیه رنگرزی را کاهش می‌دهند که با افزایش دما این پیوند از بین می‌رود. بنابراین، الکترولیت از رنگرزی ناهموار و نایکنواخت جلوگیری می‌کند.

2. اثر اسید:

نه تنها مقدار کل رنگ جذب شده، بلکه نرخ رمق‌کشی نیز به اسیدیته یا pH حمام بستگی دارد.

3. اثر دما:                        

رنگ‌های اسیدی اضافه شده به حمام می‌توانند خود را به نواحی کاتیونی الیاف از طریق جایگزینی آنیون آزاد شده توسط اسید متصل کنند. این فرایند در دمای اتاق امکان پذیر نیست، بلکه فقط زمانی که حمام گرم است، مولکول‌های رنگ از شتاب و سرعن کافی برخوردار هستند.

اگرر رنگرزی در دمای حدود 40 درجه سانتیگراد شروع شود، به آرامی به جوش بیاید و در زمان جوش ادامه یابد، نتایج عالی حاصل می‌شود. رنگ های اسیدی از حمام به الیاف، در دمای زیر 39 درجه سانتی گراد منتقل نمی‌شوند.

رنگ‌های اسیدی میلینگ حداقل دمای رمق‌کشی را در 60 درجه سانتیگراد دارند، اما در 70 درجه سانتیگراد، انتقال رنگ سریع‌تر است. رنگ‌های سوپر میلینگ فقط در دمای جوش باعث رنگرزی یکنواخت می‌شوند.

ویژگی رنگ‌های اسیدی:

1- رنگهای اسیدی معمولاً نمک سدیم اسیدهای سولفونیک یا به ندرت نمک اسیدهای کربوکسیلیک هستند بنابراین در محلول‌های آبی، آنیونیک هستند.

2. این رنگ‌ها میل جذبی خوبی نسبت به الیاف پروتئین و پلی آمید(نایلون) دارند.

3. این رنگ ها برای پشم، ابریشم، پلی آمید و اکریلیک‌های اصلاح شده مناسب هستند.

4. رنگ‌های اسیدی هیچ تمایلی به سلولز پنبه ندارند، بنابراین برای الیاف سلولزی مناسب نیستند.

5. حلالیت خوبی در آب دارند.

6. رنگهای اسیدی دارای وزن مولکولی در محدوده 300-1000 گرم در mol-1 هستند.

7. این رنگ‌ها پیوندهای یونی با الیاف ایجاد می‌کنند، علاوه بر آن پیوندهای هیدروژنی و واندروالس نیز به جذب کمک می‌کنند.

8. آنیون رنگ جزء رنگی فعال در این رنگ‌ها است.

9. ثبات کلی شستشویی رنگ‌های اسیدی ضعیف است، اگرچه پایداری کاملاً خوبی در برابر نور دارند.

برای بهبود ثبات شستشوی رنگ های اسیدی چه می‌توان کرد؟

برای بهبود پایداری شستشوی پارچه‌های نایلونی رنگرزی شده با رنگ های اسیدی، عمل کردن پارچه با دندانه تانن انجام می‌شود. این تکمیل برای لباس‌های شنا یا پارچه‌های چند رنگ مورد نیاز است. این فرآیند یک لایه روی سطح الیاف ایجاد می‌کند که مانع از جدا شدن رنگ از الیاف می‌شود. این فرایند به رو روش ممکن است. انجام شود:

1.  عمل آوری کامل پشت: عمل‌آوری  با محلول حاوی 2% تانن و 2% اسید استیک به مدت 20 دقیقه در دمای 70 درجه سانتیگراد. هنگامی که تمام تانن جذب شد، 1% تارتار اضافه می‌شود و فرایند برای 30 دقیقه دیگر نیز انجام می‌شود.

2. عمل‌آوری نیمۀ پشت: در این روش عمل‌آوری با استفاده از سینتان انجام می‌شود و ثبات  شستشویی آن کمتر از روش قبل است.

مقایسه کاربرد رنگ اسیدی روی پشم، نایلون و ابریشم:

پشم

1. الیاف پشم حاوی تعداد زیادی گروه آمینه است. در مقایسه با نایلون، تقریباً بیست برابر گروه‌های آمینه روی پشم و در مقایسه با ابریشم پنج برابر بیشتر گروه‌های آمینه وجود دارد.

2. از آنجایی که پشم به صورت طبیعی نواحی آمورف زیادی دارد ، هنگام رنگرزی به راحتی می‌توان شیدهای تیره را روی آن‌ها ایجاد کرد.

نایلون

1. خواص رنگرزی نایلون با رنگهای اسیدی شبیه به پشم است. شیدهای رنگی  برای نایلون بسیار شبیه به هم هستند اما نقطه اشباع کمتر است.

2. از آنجایی که نایلون کریستالی‌تر از پشم است و تعداد گروه‌های آمینه کمتری دارد، نمی‌توان شیدهای خیلی تیره‌ب‌ای به دست آورد.

ابریشم

1. ابریشم میل جذبی خوبی  به رنگهای اسیدی دارد اما ثبات رنگها در مقایسه با پشم کمتر هستند.

2. ابریشم در دمای کمتری نسبت به پشم تمایل خود را به رنگهای اسیدی پیدا می‌کند و رنگرزی معمولاً در حداقل دمای 40 درجه سانتیگراد و حداکثر 85 درجه سانتیگراد محدود می‌شود.

3. از آنجایی که اسید قوی مانند اسید سولفوریک به ابریشم آسیب می‌رساند، از اسید استیک استفاده می‌شود.

ترجمه: دپارتمان نساجی آرمان شیمی افروز

مرجع: https://textiletuts.com/